1.       Definicja planety.

• dominacja na orbicie.
• obieganie gwiazdy.
  

Ciało, aby zostać planetą, musi oczyścić swoją orbitę z innych względem dużych obiektów.

Pluton ma kształt kulisty, a planetą nie jest. Od 2006 roku jest planetą karłowatą. Pluton krąży w tak zwanym Pasie Kuipera i razem z nim krąży bardzo dużo planetoid, niektóre o pokaźnych rozmiarach. Jest to właśnie różnica planety od planet karłowatych. 

2.       Planety i planety karłowate.

Planet w Układzie Słonecznym jest 8.

Planety karłowate jest 5: Ceres [najbliżej Ziemi], Pluton, Makemake, Haumea i Eris [najdalej Ziemi]. 

3.       Podział planet Układu Słonecznego.

a)       Pierwszy podział:

·         Zewnętrzne – znajduje się na zewnątrz pasu asteroid [pas planetoid]. Planety:  Jowisz, Saturn, Uran i Neptun.

·         Wewnętrzne - znajduje się na wewnątrz pasu asteroid [pas planetoid]. Które są położone wewnątrz tego pasa, czyli bliżej Słońca niż on sam. Planety: Merkury, Wenus, Ziemia, Mars. 

b)       Drugi podział:

·         Skaliste to planety wewnętrzne, czyli: : Merkury, Wenus, Ziemia, Mars.

·         Gazowe olbrzymy to planety zewnętrzne: Jowisz, Saturn, Uran i Neptun.

Różnice między planetą skaliste a gazowe olbrzymy:

·         Skaliste są zbudowane ze skał, gazowe z gazów

·         Gazowe mają większą masę niż skaliste

·         Skaliste mają większą gęstość niż gazowe

·         Gazowe posiadają system pierścieni, a skaliste nie

·         Gazowe mają więcej księżyców niż skaliste: Merkury i Wenus – zero księżyców, Mars – dwa księżyce, a Ziemia – 1 księżyc.

a)       Trzeci podział:

·         Dolne – leżą bliżej Słońca niż Ziemia, czyli planety: Merkury i Wenus.

·         Górne – leżą dalej od Ziemi, czyli Mars, Jowisz, Saturn, Uran i Neptun.

1. Zestawienie wiadomości o planetach skalistych.

Skaliste to Planety wewnętrzne, czyli: : Merkury, Wenus, Ziemia, Mars.

2.       Merkury - charakterystyka.

• Pierwsza planeta Układu Słonecznego. Najmniejsza planeta w układzie słonecznym. 
  

• Został on nazwany imieniem rzymskiego boga kupców i handlarzy, który jako posłaniec bogów potrafił się bardzo szybko poruszać się wokół Słońca i zajmuje to 88 dni. 
  

• Najkrótszy okres wynika z faktu, że jest on najbliżej, więc ma najkrótszą odległość do pokonania, a ponadto im bliżej planeta znajduje się Słońca, tym większą ma prędkość. Odległość znajduje się Merkury od Słońca to 0,39 au [jednostka astronomiczna, czyli średnia odległość Ziemi od Słońca. To miara bardzo powszechnie używana dla określania odległości w Układzie Słonecznym]. 
  

• Ruch wirowy, czyli wokół własnej osi, to jest on bardzo wolny. Jeden obrót zajmuje mu 59 dni ziemskich. 
  

• 176 dni – z nałożenia się na siebie ruchu obrotowego i obiegowego. Sam obrót wynosi 59 dni, będziemy to definiować w dniach, w kontekście doby słonecznej, czyli mówimy tutaj o takim gdzie wyznacznikiem jest położenie Słońca na niebie. W momencie kiedy zaobserwujemy wschód Słońca, to następnego dnia o wschodzie powiemy, że minęła doba.
  

• Posiada śladową [szczątkową] atmosferę ® bardzo cienka atmosfera.

a)       Jest za mały, aby ją przyciągnąć. Zdmuchuje i niszczy atmosferę wiatr słoneczny. Im mniejsza masa, tym mniejsza grawitacja, czyli przyciąganie. Merkury nie jest w stanie odpowiednio mocno przyciągnąć gazów atmosferycznych.

b)       Odległość od Słońca – jest on tak blisko, że działanie wiatru słonecznego jest bardzo wyraźne i stopniowo odzierał planetę z atmosfery. Jej brak oraz wolna rotacja powodują, że Merkurym są ogromne amplitudy temperatury.

• Temperatura nieoświetlona [noc] -173 stopni, w oświetlona [dzień]  427 stopni. 
  

• Brak satelitów naturalnych [księżyców]. Najszybciej ze wszystkich planet obiega Słońce.
  
  

3.       Podstawowe informacje o Wenus.

• Została nazwana imieniem rzymskiej bogini piękna i miłości, przypuszczalnie dlatego, że pięknie świeci na niebie.

• Nazywana planetą bliźniaczą [siostrą] Ziemi. Ponieważ jest podobna do Ziemi pod względem wielkości, gęstości, składu, masy.

• Najgorętsza [najcieplejsza] planeta w Układzie Słonecznym => największa temperatura.

• Temperatura: 737 K [C = K – 273 C = 737 – 273  C = 464]
  

• Wenus posiada bardziej gęstszą atmosferę, na którą składa się przede wszystkim dwutlenek węgla [gaz cieplarniany], co powoduje powstawanie na Wenus największego efektu cieplarnianego. Ciepło, które przedostaje się do Planety, zostaje przy niej na długo „uwięzione”. W atmosferze występują też jasne chmury kwasu siarkowego, przez co nie można jej powierzchni zobaczyć z Ziemi, aby ją poznać [powierzchnię] trzeba było wysłać sondy kosmiczne. 
  

• Druga planeta od Słońca
  

• Planeta skalista
  

• Brak satelitów naturalnych [księżyców]. 

Amplituda – różnica pomiędzy najwyższą i najniższą temperaturą.

1.       Mars.

• Jest to czwarta planeta od Słońca
• Planeta posiada pierścienie.
• Znana głównie dzięki swojemu czerwonemu zabarwieniu, które jest spowodowane istnieniem tlenku żelaza (III) Fe2O3 na tej planecie „Czerwona Planeta”
• Jej nazwa pochodzi od rzymskiego boga wojny w Mitologii Rzymskiej - Marsa
• Posiada dzień najbardziej zbliżony długością do ziemskiego
• Księżyce:
  

 Fobos                                                        Deimos

·         Temperatura: 210 K

C = K – 273

C = 210 – 273

 

C = - 63

2.       Atmosfery gazowych olbrzymów.
 

Gazowe olbrzymy zbudowane są z gazów. Nie ma stałej powierzchni, ale za to występują rozległe atmosfery. Trudno powiedzieć, gdzie one się kończą, trudno też podać w miarę dokładnie temperaturę tam panującą. Najczęściej mierzy się ją przy powierzchni. Atmosfera zbudowana z dwóch pierwiastków: wodór i hel. W różnych proporcjach, w zależności od planety. Uran i Neptun zawierają dodatkowo metan, choć oczywiście w znacznie mniejszych ilościach. Jest to wystarczające, aby wpłynąć na kolor tych planet. Metan rozprasza zielone i niebieskie światło. Neptun jest niebieski, Uran jest niebieskawo-zielony. Wszystkie gazowe olbrzymy mają stosunkowo niewielkie gęstości.

3.       Cechy planet gazowych.

• atmosfera
• pierścienie
•  dużą ilość naturalnych satelitów czyli księżyców
• gęstość
• rotacja - Taka właśnie szybka rotacja powoduje także silne wiatry oraz powstawanie różnych zaburzeń atmosferycznych takich jak cyklopy i antycyklony, np. burze: Wielka Czerwona Plama występowała niegdyś na Neptunie, ale później zniknęła i zastąpiły ją inne, choć podobne burze oraz bardzo charakterystyczna sześciokątna burza na biegunie północnym. 
  

4.       Jowisz, Saturn, Uran, Neptun – charakterystyczne cechy

 

• Największa planeta Układu Słonecznego.

 

• Planeta posiada pierścienie.

• Posiada 67 księżyców. Najbardziej znane: Io, Europa, Ganimedes [jest to największy księżyc w całym Układzie Słonecznym] i Kallisto – ich wspólna nazwa to księżyce Galileuszowe. Właśnie Galileusz zaobserwował i odkryte w roku 1610.

 

• Rotacja – najszybciej wokół osi obraca, zajmuje mu to 9,9 godziny.

 

• Wielka Czerwona Plama – cyklop.

 

---

• Planeta o najmniejszej gęstości czyli 0,678. Jego gęstość jest mniejsza od wody, więc gdyby się znalazł w ogromnym oceanie, gdyby taki istniał, to mógłby pływać jak góra lodowa.

• Posiada 62 księżyców. Najbardziej znane to: Tytan i Enceladus.
• Planeta z najbardziej widoczny i najbardziej charakterystyczny systemem pierścieni.
• Na jego biegunie północnym występuje burza o kształcie sześciokąta.

• Cyklopy np. Wielka Biała Plama 

---

• Gęstość: 1,27
• Planeta posiada pierścienie
  

  ---

•  
   Planeta posiada pierścienie.
• Szybka rotacja powoduje silne wiatry na planecie.

---

1.       Podstawowe informacje o Księżycu.

Jest satelitą naturalną, nie planetą. Piszemy z wielką literą. Jest to nasz satelita, czyli satelita Ziemi. Jest ciałem niebieskim. Księżyc jest około 4 razy mniejszy od Ziemi. Jego rozmiary względem planety macierzystej są dość duże. Dlatego, nazywamy Ziemię i Księżyc czasem planetą podwójną. Księżyc robi się czerwony podczas całkowitego zaćmienia Księżyca.

2.       Przejawy wpływu Księżyca na Ziemię.

Księżyc ma bardzo duży wpływ na Ziemię oraz zjawiska, jakie na niej zachodzą. Np. zaćmienie, przypływy[zmiany poziomu wód w ciągu dnia. To właśnie one kiedyś umożliwiły ewolucję życia i wyjście organizmów na ląd. Chodzi o przypływy i odpływy, które są wywołane grawitacją Księżyca. Księżyc przyciąga do siebie bardziej wodę, po tej stronie Ziemi, po której się znajduje i wtedy dochodzi do przypływu. Jest też po drugiej stronie Ziemi, a to dlatego, że wtedy jakby bardziej odciąga ziemię od oceanów. Chodzi tutaj o bezwładność mas wody.]

 

3.       Fazy Księżyca.

 

 

 Najbliższą fazą Księżyca następującą po nowiu jest: wzrastający sierp.
 

Faza nów – podczas której nie widać praktycznie Księżyca z Ziemi.

Pełnia – podczas której widać całą tarczę Księżyca.
 

4.       Pojęcie rotacji synchronicznej.

Mroczna strona księżyca lub ciemna strona Księżyca – Księżyc posiada swoją stronę osobowości, której nie pokazuje nikomu. Takie stwierdzenie wzięło się z tego, że z Ziemi nie widzimy nigdy jednej strony Księżyca. Bo jest on zawsze do nas zwrócony tą samą stroną. Wszelkie mapy strony przeciwnej były wykonywane dzięki sondom, etc. Takie ustawienie księżyca powoduje zjawisko rotacji synchronicznej.

---

1.       Definicja komety.

Komety to ciała niebieskie, które krążą wokół Słońca po bardzo wydłużonych orbitach, a czasem mogą nawet nie tyle krążyć, co raz przelecieć. Np. Halleya, Holmes, Wolf, Tempel -3, Tempel 1, Halley – Boop, Enckego i Czuriumow – Gierasimienko.

Komety często ulegają zniszczeniu przeważnie w pobliżu Słońca, ale nie tylko. Komety mają warkocze.

2.       Budowa komety.

Komety zbudowane są: jądra, koma, warkocza pyłowego i warkocza gazowego.

Jak kometa jest z dala od Słońca, to ma samo jądro, czyli taką bryłę lodu, skał i metalu. Dopiero w miarę zbliżania się do Słońca, dochodzi do sublimacji [elementy stałe zmieniają się w gaz]. Ponieważ robi się gorąco i tak tworzy się koma. Jak jest jeszcze bliżej Słońca to wiatr słoneczny wywiera ten gaz i tworzą się warkocze. Podczas takiego przejścia koło Słońca, kometa traci dużo swojego materiału i zostaje on na jej orbicie i gdy Ziemia przetnie orbitę komety, to obserwujemy deszcz meteorów. 

---

 

Warkocz gazowy jest ukierunkowany w stronę przeciwną do Słońca. Jego kształt jest włóknisty. Przybiera barwę niebiesko-błękitną. 

Warkocz pyłowy ma budowę, która jest zgodna z torem lotu komety. Zbudowany jest z materiału cięższego, niż warkocz gazowy. Właśnie dlatego nie powoduje odginania się w łatwy sposób. Jego kolor to żółtawy.

---

 

3.       Meteoroidy, meteory i meteoryty.

• Meteoroid jest to niewielkie ciało skalne, które krąży wokół Słońca. Małe od 0.1 mm do około 10 m. Wpadnie w atmosferę, ludzie widzą taką smugę na niebie wtedy mówimy o meteorze. 
  
• Meteor to nie to samo co meteoroid ale z nim związany. Jest to błysk światła, który obserwujemy, gdy meteoroid wkracza do ziemskiej atmosfery i się w niej spala. Takie zjawisko będziemy nazywać spadającą gwiazdą. Meteor może być sporadyczny, jeśli widzimy tylko jeden. Z meteorytem mamy do czynienia dopiero wówczas, gdy krążący kiedyś wokół słońca kawałek skały lub metalu [meteoroid] wpadnie w atmosferę [stając się meteorem], jednak nie spali się w niej całkowicie tylko jego kawałki spadną na Ziemię. W momencie kiedy leżą na ziemi, dopiero wtedy możemy mówić jest to meteoryt.
  

  ---

  Jeśli taki meteor jest bardzo jasny, to wtedy będziemy go nazywać bolidem.

  ---

  4.       Roje meteorów.

• Kilka razy do roku, w określonych dniach można zaobserwować bardzo dużą ilość meteorów [rojów meteorów] takie zjawisko nazywamy deszczem meteorów.  Podczas deszczu meteorów, wydaje się, że spadają one z jednego punktu na niebie i ten właśnie punkt nazywamy radiantem. Nazywane są od gwiazdozbiorów, w których mają swój radiant. Nazwa roju jest od łacińskiej nazwy gwiazdozbioru: Orionidy w Orionie; Leonidy w Lwie [Leo]; Perseidy w Perseuszu i Geminidy w Bliźniętach, etc. Powstanie dreszczów meteorów, jest związane z kometami.

 

5. Rodzaje meteorytów [zależy od budowy].

• Kamienne – zbudowane ze skał. Meteoryt kamienny jest po prostu trudniejszy do identyfikacji. Dlatego, że bardzo przypomina zwykły ziemski kamień. Dlatego można się nie zorientować, ze to fragment z przestrzeni kosmicznej.
• Żelazno-kamienne
• Żelazne – zbudowane ze metali [żelaza]. Najwięcej jest odnajdywanych żelaznych, ale wcale nie spada ich najwięcej .

---

1.       Definicja gwiazdy.

Gwiazda – jest kulistym ciałem niebieskim. Świeci mocnym blaskiem. Zbudowane z gazu lub materii zdegenerowanej, które świeci własnym [swoim] światłem. Właśnie to świecenie jest możliwe dzięki reakcjom syntezy jądrowej, które gwiazda przeprowadza w swoim wnętrzu, a te z kolei są możliwe dzięki ogromnym temperaturom. Ludzie obserwując gwiazdy często wyobrażali sobie różne kształty np. zwierzęta lub inne postacie. Tak było już od starożytności. Wzory na niebie, które wyobrażali sobie ludzie nazywamy: gwiazdozbiory i konstelacje.

Gwiazdy są bardzo interesującymi „stworzeniami”. W pewnym sensie przypominają ludzi, tak jak człowiek przechodzą pewne etapy w swoim życiu. Gwiazd jest wiele i różnią się od siebie. W Układzie Słonecznym mamy jedną gwiazdę, czyli Słońce. 

Materia zdegenerowana – taka bardzo gęsta materia. Gwiazdy z niej zbudowane są małe, ale bardzo ciężkie. Nawet łyżeczka takiej materii ważyłaby tony. Tylko specyficzne rodzaje gwiazd, są z takiej zbudowane. Są to mianowicie gwiazdy neutronowe i białe karły.

 

2.       Definicja gwiazdozbioru.

Decyzją Międzynarodowej Unii Astronomicznej mamy 88 gwiazdozbiorów ( http://gwiazdy.xn.pl/ ).

3.       Nazewnictwo gwiazdozbiorów.

Gwiazdozbiory bierzemy nazwy łacińskie oraz trzyliterowe skróty.

Np. gwiazdozbiór Wielkiej Niedźwiedzicy – UMa; Libra – waga => Lib.

Żółta przerywana linia – granica danego gwiazdozbioru.

M – katalog Messiera. Katalog, w którym znajdują się różne obiekty niebieskie, takie jak gromady gwiazd, galaktyki.

4.       Asteryzmy.

Asteryzm - jest to taka część danego gwiazdozbioru, która posiada odrębną[własną] nazwę która jest zaliczana do jednego z 88 oficjalnych gwiazdozbiorów. Np. Wielki Wóz nie jest gwiazdozbiorem. Jest to część gwiazdozbioru wielkiej Niedźwiedzicy.

1.       Podstawowe informacje o Słońcu.

Słońce jest centralną i jedyną gwiazdą Układu Słonecznego. Słońce powstało około 5 mld lat temu i aktualnie jest mniej więcej w połowie swego cyklu życiowego. Zostało mu jeszcze około 5 kolejnych mld lat życia. Obecnie jest tak zwanym żółtym karłem – gwiazdą ciągu głównego.

2.       Budowa Słońca.

 

 

1 – jądro

Słońce, wytwarza energię w reakcjach syntezy wodoru w hel. Reakcje te są przeprowadzane w jądrze, które jest najbardziej wewnętrzną warstwą Słońca i odpowiada za całą jego aktywność. 

2 – warstwa[sfera] promienista 

3 – warstwa[sfera] konwekcyjna [konwektywna]

Przez te właśnie warstwy musi przedostać się światło, nim dotrze na powierzchnię Słońca. Trwa to bardzo długo, z uwagi na ogromną gęstość Słońca w tych warstwach. Gdy już znajdzie się na powierzchni [światło] to nie potrzebuje dużo czasu, aby dotrzeć do nas do Ziemi, czyli około 8 minut.  

4 – plamy słoneczne

5 – granulacja słoneczna

6 – fotosfera

Rozciąga się już atmosfera słoneczna, zbudowana z kilku warstw. Najbardziej wewnętrzna warstwa atmosfery to właśnie fotosfera. Fotosfera to cześć atmosfery Słońca, którą widzimy z Ziemi. Ona stanowi widzialną dla nas tarczę słoneczną.

7 – chromosfera

Człowiek może dostrzec w czasie całkowitego zaćmienia słońca.

8 – protuberancja

9 – korona słoneczna

Korona słoneczna rozciąga się na ogromne odległości i przechodzi w końcu w wiatr słoneczny. Człowiek może dostrzec w czasie całkowitego zaćmienia słońca.

3.       Aktywność słoneczna.

Słońce, jak wszystkie gwiazdy, wykazują aktywność, objawiającą się w różny sposób. Do przejawów takiej aktywności należą m.in.:

• Plamy słoneczne – ciemniejsze obszary na fotosferze, ich ilość zmienia się w tak zwanym cyklu plam słonecznych. Ciemniejsze obszary są dlatego, że jest niższa temperatura. Plama zawieszona w powietrzu, to świeciłaby bardzo jasno, jednak w porównaniu z obszarami Słońca, które ją otaczają, jest znacznie chłodniejsza.
•  Protuberancje,
• Rozbłyski słoneczne,
• Koronalne wyrzuty masy. 

4.       Zorza polarna.

---

1. Ile mamy planet w Układzie Słonecznym? - 8
2. Ile jest planet karłowatych? - 5

3. Czym różni się planeta od planety karłowatej? - chodzi o dominacje na robiecie. Planeta karłowate, w przeciwieństwie do planet nie oczyszczają swojej orbity, np. taka Ceres czy też wszystkie inne planety karłowate. Krązą wokół Słońca wśród ogromnej ilości planetoid, przy czym niektóre z nich mogą osiągać spore rozmiary. Z planetami nie ma takiego problemu, ich orbita jest względnie czysta, pomijając oczywiście, np. planetoidy trojańskie. 

4. Która planeta Układu Słonecznego jest największa? - Jowisz
5. Która planeta Układu Słonecznego jest najmniejsza? - Merkury

6. Na której planecie panują najwyzsze temperatury? - Wenus [Ponieważ istnieje tam efekt cieplarniany i zatrzymuje to zjawisko ciepło. Gęsta atmosfera obfita w dwutlenek węgla jest pzyczyną efektu cieplarnianego].

7. Która planeta posiada najbardziej charakterystyczny system pierścieni? - Saturn [posiada najbardziej spektakularne pierścienie, właśnie po tym możemy go poznać na zdjęciach].
8. Posiadają jeszcze pieścienie takie planety: Uran, Neptun i Jowisz. 

9. Które planety nie były znane w starożytności? - Uran i Neptun.

10. Które planety nalezą do planet dolnych? - Merkury i Wenus [planety, które lezą blizej Słońca niż Ziemia].

11. Które planety nie mają księzyców? - Merkury i Wenus
12. Która planeta ma najwięcej księzyców? - Jowisz
13. Która planeta jest związana z księzycem galileuszowym? - Jowisz

14. Jak inaczej nazywamy gwiazdozbiór? - konstelacje

Gwiazda jest kulistym ciałem niebieskim, świeci mocnym blaskiem. Jest zbudowany z gazu lub materii zdegenerowanej i świeci własnym światłem. 

---

Schemat ogólnej ewolucji gwiazd 

Schemat ewolucji mozna rozpisywać na poszczególne rodzaje gwiazd, nie jest to konieczne. Trzeba wiedzieć jak ewoluują gwiazdy, które są podobne do Słońca. Również chodzi o tutaj o takie mniejsze i większego od niego. Środkowa ścieżka pokazuje ewolucję gwiazd typu słonecznego. 

---

1. Narodziny gwiazd.

Gwiazdy powstają w obłoku molekularnym (obłoku międzygwiazdowym). Składają się głownie z wodoru oraz helu i pyłu. Obłoki są początkowe zimne (kilka Kelwinów; 0 K = -273 C). 

2. Reakcje zachodzące w gwiazdach.

Oprócz obłoku molekularnego do powstania gwiazdy potrzebne są np. wybuchy innych gwiazd (supernowe), kolizje galaktyk - niestabilności grawitacyjne. Jest to zdarzenie, które moze wywołać właśnie kurczenie. Powoduje, ze taki obłok zaczyna się kurczyć. Kurczenie, że taki obłok zaczy się chmury powoduje wzrost temperatury oraz gęstość materii (kurczenie powoduje grawitacja). Grawitacja po uformowaniu gwiazdy nadal oddziałuje na gwiazdę, chcąc nadal ją kurczyć ("świeża" gwiazda ma zapas wodoru, więc się jej opiera). Grawitacja powoduje zagęszczenie[zapadanie się ]obłoku formując z niego kule i powstają z tego gwiazdy (trwa to miliony lat). 

3. Ścieżki ewolucji gwiazd.

Wtedy dochodzi do tworzenia się protogwiazdy.

Często obłok dzieli się na wiele mniejszych, związku z tym powstaje jednocześnie wiele gwiazd. 
Kiedy mamy już protogwiazdę. Wtedy gaz się zapada do chwili kiedy protogwiazda osiągnie właściwą temperaturę i ciśnienie. Zacznie przeprowadzać reakcje. W tej chwili przestaje być protogwiazdą.
W tym momencie ściezka ewolucji gwiazd sie rozbiegają. Słońce po etapie protogwiazdy stała się żółte karły. Jest na tym etapie do dzisiaj. Tak właśnie dzieje się ze wszystkimi gwiazdami, które są podobne do Słońca. Słońce będzie na tym etapie do momentu kiedy starczy mu wodorue w jądrze [jest ono syntetyzowane w helu]. Po wykorzystaniu zapasów wodoru gwiazda zaczyna zwiększać swoją gęstość, kurczyć się, zwiększa się[wzrost] także jej temperatura.

---

Gdy temperatura wzrośnie odpowiednio gwiazda zaczyna spalać wyprodukowany innego paliwa wcześniej, czyli helu (atomy helu łączą się w węgiel i tlen). Wykorzystywanie helu doprowadza do gwałtownego rozszerzania słońca. 

---

Niektóre gwiazdy przeprowadzają dalsze reakcje, łącza węgiel z cięższymi pierwiastkami do momentu otrzymania żelaznego jądra. 
 

4. Schyłkowe fazy życia gwiazd.

Po kilku miliardach lat przekształcają się w czerwone olbrzymy (energię czerpią z łączenia cięższych pierwiastków niż wodór). Gdy wyczerpie się im paliwo, czerwone olbrzymy zapadają się pod wpływem własnej grawitacji [nie będzie w stanie utrzymać całej jego masy w "kupie". Dochodzi do odrzucenia warstw zewnętrznych, gazowych powłok i zostaje samo jądro. Odrzucone warstwy tworzą mgławice planetarną otaczającą pozostałe jądro gwiazdy staje się białym karłem. Jest to forma śmierci gwiazdy.

---

Biały karzeł to specyficzna gwiazda. Nie przeprowadza zadnych reakcji. ale dalej świeci. Poniewaz, wypromieniowuje to, co nagromadził w trakcie zycia. Biały karzeł jest zbudowany z materii zdegenerowanej, czyli bardzo gęstej. 

---

Gwiazda jest sporo mniejsza masywnie niż Słońce [przynajmniej ½] wchodzą w ciąg główny jako czerwone karły (niewiadomo dokładnie co sie z nimi potem dzieje, ponieważ żyją one miliardy lat, dłużej niż Wszechświat). Mogą stać się białymi karłami, często podaje się hipotetyczne stadium błękitnego karła. Tak się staje po stadniu protogwiazdy wtedy staje się tak zwanym czerwonym karłem. Czerwone karzeł, który ma mniej wodoru i dysponuje nim bardziej oszczędnie i dzięki temu na dłużej on starcza. 

5. Ścieżki ewolucji gwiazd masywniejszej od Słońca.

Gdy gwiazdą masywniejszym zabrakie paliwa, to sięgają po inne zasoby m.in. hel, później wegiel, tlen, dojść moze takze do zelaznego jądra. W czasie tych przemian przekształcają się w czerwonego olbrzyma. W momencie kiedy dojdzie do spalenia wszystkiego w jądrze, zostanie im tylko zelazo. Dalej nie mogą syntetyzować. Dochodzi do zapadania pod wpływem cięzaru jądra. Zapadanie jest gwałtowne, trwa ułamek sekundy. Zyją krótko (min. 8-10 mas Słońca) w końcowej formie życia wybuchają - wybuch [eksplozja] ten nazywa się supernową typu II lub Ib. Po eksplozji zostaje tylko jądro. Staje się, w zalezności od masy początkowej gwiazdą neutronową lub czarną dziurą. Mniej masywne stają się gwiazdami neutronowymi, a bardziej masywne zapadają się dalej, az w nieskończoność, tworząc czarne dziury. 

 Filary Stworzenia - przykład obłoku molekularnego w Mgławicy Orzeł

http://gwiazdy.xn.pl/ - tabela.

1. Niektóre gwiazdy posiadają własne nazwy. Bardzo często wychodzą się z one z greki lub łaciny albo nazwy arabskie, np. Arktur. 
Wazniejsze nazwy zazwyczaj znajdują się właśnie w tej pierwszej kolumnie. Niekiedy mniej znane, często arabskie mozna znaleźć w kolumnie "Uwagi", np. Arktur to Haris-el-sema lub Izar to Mirak. 
2. Nazywać gwiazdy można również oznaczeniami katalogowymi - B, F, HD, HIP.
3. B - oznaczenie Beyera (podaje się grecką literę i skrót gwiazdozbioru). Katolog gwiazdy uszeregowane były według jasności, najjaśniejsza gwiazda miała być alfa, kolejna beta, etc. Nazwy są stosowane w obrębie jednego gwiazdozbioru, czyli kazda konstelacja ma gwiazdę alfa, beta, etc. Mamy 88 gwiazdozbiorów. Trzeba dodać oznaczenie gwiazdozbioru. Jest to oznaczenie trzyliterowy skrót, np. Boo. 
Dajemy literę grecką + skrót gwiazdozbioru, np. gwiazda Izar (druga od góry w Wolarzu), to inaczej epsilon Boo. (alfabet grecki)
Np. gwiazda Arktur to alfa Boo; Gwiazda Nekkar to beta Boo. 
4. F - katalog Flamsteeda (gwiazdy oznaczone liczbą i skrótem gwiazdozbioru), np. 16 Boo [gwiazda Arktur]. 
Liczby nie są przypadkowe, ułozone są wg. rosnącej rektascensji, np. 1 Boo to gwiazda o najmniejszej rektascensji. Np. Gwiazda Nekkar to 42 Boo. 

---

Rektascencja - jedna ze współrzędnych astronomicznych. 
Deklinacja - inna współrzędna astronomiczna. 
Jest są to odpowiedniki długości i szerokości geograficznej na Ziemi, np. pod skrótami "Rek" i "Dek". 

---

5. Katalog Hipparchosa (HIP) i Henry'ego Drapera (HD) (podaje się HD/HIP oraz odpowiedni numer).
Np. Arktur to HD 124897 i HIP 69673. Gwiazda Nekkar to HD 133208 i HIP 73555. 

---

6. Jasność

• wizualna: wiz. (oznaczamy małą literą "m". Inacej jasność widoma albo obserwowana wielkość gwiazdowa. Jest to jasność gwiazdy widziana przez obserwatora z Ziemi. Jasność wizualna zalezy od mocy promieniowania danej gwiazdy i od odgległości od nas. Jak gwiazda jest bardziej jasna, ale znajduje się bardzo daleko, to my z Ziemi będziemy ją widzieć słabo.),
• absolutna: abs. (oznaczamy duzą literą "M". Inacej  absolutna wielkość gwiazdowa; jasność rzeczywista nie jest uzalezniona od odległości; gdy gwiazda jest bardzo oddalona od Ziemi, np. jakaś gwiazda ma np. jasność absolutną równą -2,5. Będzie to oznaczać, ze taką jasność miałaby gwiazda, gdyby patrzeć na nią z odległości właśnie 32,6 lat świetlnych.)
• Dla wszystkich gwiazd określana jest z takiej samej odległości10 parseków, czyli 32,6 lat świetlnych;
• Mniejsza liczba oznacza zawsze większą jasność!!!, np. 1,2 jest jaśniejsze od 3,5; -2,5 jest jaśniejsze od 1,5.

Jednostką obu tych jasności jest magnitudo, w skrócie "mag". 
Słońce nie jest jakoś specjalnie wyjątkową gwiazdą, jest bardzo przeciętne. Na naszym niebie świeci bardzo jasno. Słońce świeci tak jasno, poniewaz jest bardzo blisko, w porównaniu do innych gwiazd. 

---

7. Pierwszą osobą, która spróbowała stworzyć jakąś jednoznaczną metodę dla nazywania gwiazd był Johann Bayer. Stworzył pierwszy prawdziwy atlas nieba, tzw. Uranometrię. 

static.pokazywarka.pl/i/6511481/824388/gwiazdy1.jpg

http://static.pokazywarka.pl/i/6260243/951029/alfabet.jpg?1453479370

1. Która z podanych gwiazd jest najlepiej widoczna z Ziemi? - Rasalhague
2. Która z podanych gwiazd jest w rzeczywistości najjaśniejsza? - Aldura
3. W jakim gwiazdozbiorze znajduje się Rutilicus? - Hercules
4. Która z podanych gwiazd znajduje się najdalej od Ziemi? - Aldura
5. Jakie oznaczenie posiada gwiazda Labrum w katalogu Bayera? - delta Crt

---

 

1. Która z podanych gwiazd jest w rzeczywistości najjaśniejsza? - Erakis (M)
2. Która z podanych gwiazd jest najlepiej widoczna z Ziemi? - Alnilam (m) => najmniejsza wartość
3. Która z podanych gwiazd nie posiada oznaczenia w katalogu Flamsteeda? - Erakis
4. W jakim gwiazdozbiorze znajduje się Sheratan? - Baran, Ari
5. Która z podanych gwiazd gwiazdozbioru Cefeusza znajduje się najbliżej Ziemi?- Arrai (ly) => najmniejsza wartość
6. Odczytaj z tabeli 4 inne nazwy gwiazdy Arrai. - gamma Cep, 35 Fep, HD 222404 HIP 116727.
7. Kto stworzył pierwszy prawdziwy atlas nieba? Podaj jego nazwę. - Johann Bayer. Stworzył pierwszy prawdziwy atlas nieba, tzw. Uranometrię. 

1. Galaktyka – ogromne skupisko gwiazd, pyłu międzygwiazdowego i ciemnej materii powiązane siłami grawitacji i orbitujące wokół wspólnego środka masy.
Skupisko to jest razem utrzymywane przez siłę grawitacji. Galaktyki nie są jednakowe, róznią się one między sobą pod względem rozmiarów i kształtów. 
2. We Wszechświecie znajdują się miliardy galaktyk zróżnicowane pod względem kształtu, wielkości, jasności.
3. Klasyfikacja galaktyk Huble’a:

Jako pierwszy podziału galaktyk na rodzaje, ze względu na ich budowę, dokonał Edwin Hubble.

 

4. Galaktyki eliptyczne (E) – mają kształt kulisty lub owalny i nie wykazują one żadnej struktury dyskowej / spiralnej. Są to struktury, w których proces powstawania nowych gwiazd zamarł. Numer E podtypy (E0, E1, E2, E3, E4, E5, E6, E7). Mozemy zauwazyć tendencje, jak zmienia się kształt galaktyki w zalezności od numeru. Zalezy to od spłaszczenia galaktyki. Galaktyki oznaczone jako EO mają praktycznie kulisty kształt. Im wyzszy numer, tym wieksze spłaszczenie, czyli wtedy galaktyka ma kształt elipsy. Galaktyki nie wykazują struktury spiralnej lub dyskowej. Nalezą one do najstarszych galaktyk we Wszechświecie. Pod względem rozmiarów są róznorodne, poniewaz znajdują się wśród nich zarówno galaktyki największe i najmniejsze. W galaktykach eliptycznych nie przebiegają procesy gwiazdotwórcze, poniewaz jest w nich bardzo mało gazu i pyłu i jest trudno dostrzegalny. Znajdują się w nich przede wszystkim gwiazdy stare – żółte i czerwone. Czasem moze pojawiać się jakaś młodsza gwiazda, dlatego, ze takie galaktyki prawdopodobnie powstają wyniku łączenia się innych galaktyk, np. spiralnych.

---

Nasza Droga Mleczna zderzy się kiedyś z Galaktyką Andromedy i wspólnie utworzą prawdopodobnie właśnie taką spiralną galaktykę.

---

5. Galaktyki soczewkowate (S0) – są poniekąd rodzajem przejściowym, podobne do eliptycznych ze względu na ich kuliste jądro złożone ze starych gwiazd. Jest to taki pośredni rodzaj między galaktykami eliptycznymi i spiralnymi. Mają one spłaszczoną strukturę, w której mozemy zaobserwować centrum i dysk galaktyczny. Struktura przypomina galaktyki spiralne. Nie mają one ramion. Centrum otoczone jest przez dysk z gwiazd i pyłu, jest większe niż w galaktykach spiralnych. W obrębie dysku nie powstają nowe gwiazdy. Posiadają też spore ilości gazu i pyłu więc powstają tam nowe gwiazdy (nie tak jak w galaktykach eliptycznych).

6. Galaktyki spiralne (S) – posiada strukturę spiralną, spiralnie skręcone ramiona nadającej postać dysku, pośrodku którego jest zgrubienie centralne, przypominające galaktykę eliptyczną. Przypominają trochę wiatrak. W zgrubieniu centralnym znajdują się główniestare gwiazdy, ale juz w ramionach jest duzo młodych gwiazd i jasnych mgławic wciąz tworzą się nowe gwiazdy, gdyz są to ogromne i duze zasoby gazu i pyłu. Spiralnie skręcone ramiona nadają im postać dysku, w środku którego znajduje się tak zwane zgrubienie centralne. W obrębie którego leżą pojedyncze gwiazdy oraz ich gromady. Podtypy: Sa, Sb, Sc, Sd, Sab [galaktyki spiralne o typie pośrednim między a i b - trudno określić jasno do którego typu powinna nalezeć] – różnią się wielkością ramion oraz wielkością jądra (Sa ma największe jądro, Sc – najbardziej rozbudowane ramiona). W zwykłych galaktykach spiralnych ramiona wychodzą bezpośrednio z jądra. 

7. Galaktyka spiralna z poprzeczką (SB) – wygląda jak galaktyka spiralna, tyle że spiralne ramiona nie wychodzą bezpośrednio z jądra, tylko odwijają się i wychodzą z końców przechodzącego przez jądrozagęszczenia materii w formie poprzeczki. Poprzeczka to taki pas o większym zagęszczeniu gwiazd. Podtypy: SBa, SBb, SBc (SBa ma masywne zgrubienie centralne ciasno oplecione wokół jądra ramionami i ma duze jądra. SBc ma małe [mniejsze] jądro i rozbudowaną poprzeczkę, ramiona duże, bardziej rozległe.) Róznią się kryterium: kształtu spirali, jądra się zmniejszają. Bardziej rozbudowuje się spirala, jądro staje się mniejsze. 
 

8. Galaktyki nieregularne (Irr) – nie mają określonego, geometrycznie regularnych kształtów. Zawierają zwykle duzo gazu i pyłu, w przeważającej większości gwiazdy młode, jasne gwiazdy oraz trochę gwiazd starych. 

1. Ziemia 

• Znajduje się w układzie planetarnym: Układzie Słonecznym
• 3 planetą od Słońca.
• Połozona jest wewnątrz pasa planetoid, czyni ją planetą wewnętrzną.
• Odległość Ziemi od Słońca to jest około 150 mln km, czyli 1,00000261 AU(1 AU od Słońca). 

2. Droga Mleczna

• Układ Słoneczny znajduje się w galaktyce - Droga Mleczna lub GALAKTYKA,
• Droga Mleczna jest galaktyką spiralną z poprzeczką posiada ramiona, 
• Ziemia wraz z całym Układem Słonecznym krązy wokół centrum Drogi Mlecznej,
• Znajduje się ono około 28 tys. lat świetlnych od Ziemi,
• W centrum znajduje się supermasywna czarna dziura,
• Droga Mleczna nie jest jedyną galaktyką posiadającą w swoim centrum czarną dziurę, wszystkie galaktyki je mają,
• Czarna dziura w centrum Drogi Mlecznej okresla się nazwą Sagittarius A - od nazwy konstelacji Strzelec w którym ją widać. 
• Galaktyki nie są największymi strukturami we Wszechświecie. 
• Łączą się one w wieksze wspólnoty zwane grupami i gromadami, dalej się łączą w supergromady. 
• O grupie mówimy wówczas, gdy liczba galaktyk w takiej wspólnocie jest mniejsza niz 50 i zajmuje obszar mniejszy niz 1 megaparsek,
• Gromadę mamy wówczas, gdy tych galaktyk jest więcej, albo są rozciągnięte na większym obszarze,
• Droga Mleczna znajduje się w gromadzie: grupie lokalnej, 
• W skład grupy lokalnej znajduje się: Galaktyka Andromedy i Galaktyka Trójkąta oraz galaktyki satelitarne [mniejsze],
• Galaktyka Trójkąta jest galaktyką satelitarną Galaktyki Andromedy, z uwagi na jej rozmiary, warto ją wyodrębnić,
• Satelita - galaktyka, która krązy wokół innej,
• Dla Drogi Mlecznej galaktykami sateliternymi, np. Obłoki Magellana,
• Supergromada: Droga Mleczna znajduje się Supergromadzie Lokalnej. Do 2014 roku była nazywana Supergromadą w Pannie. W 2014 roku odkryto, ze Droga Mleczna jest częścią jeszcze większej struktury. Rozciąga się dalej niz sądzono, tzn. ta struktura. 
• Supergromada w Pannie (Lokalna) - zawdzięczała swoją nazwę właśnie połozeniu. Okazało, ze jest ona częścią wiekszej supergromady. Chodziło tutaj o: supergromadę Laniakea. 

Ma 4 główne ramiona:

• Ramię Strzelca
• Ramię Perseusza
• Ramię Węgielnicy
• Ramię Krzyza
• Mniejsze Ramię Oriona - znajduje się w Układzie Słonecznym.

1. Kosmologia – dziedzina nauki zajmująca się początkiem, obecną strukturą i ewolucją wszechświata.

2. Teoria Stanu Stacjonarnego – głosi, że Wszechświat nie ewoluuje, nie zmienia się w czasie. Nie było żadnego początku Wszechświata i nie będzie końca. Będzie trwał wiecznie ciągle taki sam.

3. Edwin Hubble odkrył, że Wszechświat się rozszerza.

4. Koncepcja Wielkiego Wybuchu – głosi, że kiedyś nie istniał świat, jaki obecnie znamy, nie było atomów, materii. Przed Wielkim Wybuchem była nicość. Miał miejsce ok. 14 mld lat temu. Wszechświat przybrał formę malutkiego, niezwykle gęstego punktu wypełnionego światłem (punkty zwany osobliwością), następnie zaczął się gwałtownie rozszerzać. Astronomowie badali galaktyki odległe 1000 lat świetlnych, ponieważ były one niezmienione. Hubble badał owe galaktyki i stwierdził, że ich widma są przesunięte w stronę czerwieni (tylko nieliczne posiadają światło bardziej fioletowe, co oznacza, że się do nas zbliżają). Z racji tego, że galaktyki się od siebie oddalają to kiedyś musiały być znacznie bliżej siebie, w jednym punkcie – jeden z dowodów teorii. Drugi z dowodów – mikfrofalowe promieniowanie tła / promieniowanie relitowe – odkryli je dwa najukowcy w 1964 roku Arno Penzias i Robert Wilson. Jest to pewnego rodzaju echo Wielkiego Wybuchu. Gdyby nie było Wielkiego Wybuchu to wszechświat powinien mieć temperaturę zera absolutnego (-273 st. Celsjusza). Temperatura jednak wynosi -270 st. Celsjusza, różnica więc to pozostałość po Wielkim Wybuchu. Wyższa temperatura i wykrywalny szum będący pozostałością po Wielkim Wybuchu.

1. Czas, przestrzeń, energia i materia powstały od 13,7 mld lat temu w Wielkim Wybuchu. 
2. Na początku Wszechświat był skupiony w jednym małym punkcie (nazywany osobliwością).
3. Początkowo gorący wszechświat składałsię z samej materii, później w ciągu milisekundy z energii utworzyła się ogromna liczba cząsteczek elementarnych a Wszechświat stygł.

4. Era Plancka – trwała od Wielkiego Wybuchu do 10 do potęgi -43 sekundy.
5. Era Unifikacji – ujednolicenie podstawowych oddziaływań we Wszechświecie.

 

Po Wielkim Wybuchu panowała ogromna temperatura a te cztery oddziaływania we Wszechświecie stanowiły jedność. W miarę stygnięcia Wszechświata stopniowo oddzielały się od siebie.
6. Era Inifilacji – tłumaczy, dlaczego obecny Wszechświat jest w miarę jednolity. Inifilacja – krótkotrwała, gwałtowna ekspansja (oddziaływanie silne). 
7. Era Kwarkowa – Wszechświat stanowił „zupę”, składającą się z cząstek elementarnych i antycząstek. Każda cząstka ma cząstkę o ładunku odwrotnym (anihilacja – łączenie cząstki z jej antycząstką). 
8. Era materii – kwarki łączyły się w protony i neutrony, te natomiast w jądra atomowe -> zaczęła się tworzyć materia. Materia stała się przezroczysta dla promieniowania. Czas, gdy nie było gwiazd nazywa się Wiekami Ciemnymi, czas, gdy zaczęły one powstawać – era gwiazdowa, w której żyjemy do dziś.

9. Wielki Chłód – teoria końca Wszechświata. Galaktyki będą się od siebie oddalać, co spowoduje ponowną ciemność. Będzie coraz zimniej, zginie wszelkie życie.
10. Wielkie Rozdarcie – teoria końca Wszechświata. Galaktyki, które są od nas daleko oddalają się szybciej niż te, które są bliżej. Gdyby tempo się utrzymało i wszystko oddalałoby się coraz szybciej to zanikłyby siły grawitacyjne utrzymujące kształt Wszechświata. Doprowadziłoby to do rozpadu wszystkiego.
11. Wielki Kolaps – trzecia teoria końca Wszechświata. Nastąpiłaby wtedy, gdyby siła grawitacyjna przeważyła nad ciemną energią i tempo ekspansji zaczęłoby spadać a w końcu by ustało. Grawitacja zaczęłaby wszystko przyciągać, galaktyki zbliżałyby się do siebie aż wszystko znalazłoby się znów w jednym punkcie i nastąpiłby kolejny Wielki Wybuch.

1. Jednostka astronomiczna (j.a. lub AU) równa jest średniej odległości Ziemi od Słońca (1 au = 150 mln km). Zarezerwowane zwykle do Układu Słonecznego.
2. Lata świetlne – odległość, jaką światło pokonuje w próżni w ciągu jednego roku (światło w próżni 300 000 km/s), 1 rok świetlny = 63241 j.a.
3. Parsek (pc) = 3,26 roku świetlnego = 206265 j.a.
5. Kiloparseki (kpc) – 1 kpc = 1000 pc
6. Megaparseki (Mpc) = 1 Mpc = 1000 000 pc.
7. Gigaparsek (Gpc) = 1 Gpc = 1 mld pc
8. Friedrich Wilhelm Bassel – w 1838 roku jako pierwszy określił odległość w kosmosie. Dokonał tego metodą paralaksy rocznej / paralaksy trygonometrycznej.

 

 

Potrzebne są 3 ciała niebieskie – Ziemia, Słońce, gwiazda. Pomiarów dokonuje się w odstępie półrocznym. Im większe oddalenie tym paralaksa mniejsza. 
9. Aby zmierzyć odległość od bardziej odległych gwiazd stosuje się jasność gwiazd (jasność absolutną). Gwiazdy, których jasność absolutną możemy wyliczyć -> gwiazdy zmienne, które regularnie zmieniają swoją jasność. Nadają się do określania odległości w obrębie naszej galaktyki. Cefeidy – za ich pomocą można określić większe odległości. 
1. Sonda kosmiczna - automat wysyłany w przestrzeń zwykle w celu zbadania planety lub innego ciała niebieskiego.
2. Rodzaje sond:
a) przelotowe – przelatują obok badanych obiektów, robią im zdjęcia, wykonują pomiary. Odlatują i już nie wracają (np. Voyager),
b) sondy orbitalne – wchodzą na orbitę obiektu i krążą wokół niego. Ich badania mogą trwać dłuższy czas,
c) lądowniki – osiadają na powierzchni badanego ciała, ale nie mogą się po nim poruszać,
d) łaziki – mogą przemieszczać się po powierzchni innej planety, są najbardziej skomplikowanymi sondami, zastosowano je na Księżycu i Marsie.
3. Sondy mogą składać się z kilku różnych elementów (np. Cassini-Huygens -> orbiter Cassini pozostałna orbicie Saturna, lądownik Huygens został opuszczony na Tytana – księżyc Saturna).
4. Niektóre z sond przelotowych zawierały wiadomości dla obcej cywilizacji (np. Voyager posiadała złotą płytkę, gdzie znajdowały się pozdrowienia w 56 językach, dźwięki natury, odgłosy zwierząt, muzyka z różnych epok, 116 zdjęć ukazujących krajobrazy ziemskie, organizmy żyjące na Ziemi i wiele innych, zaznaczoną lokalizację Układu Słonecznego).
5. Asysta grawitacyjna – sondy mają tak ustalony tor, żeby pomagały im planety. Sonda wlatuje w pole grawitacyjne planety, planeta ją przyspiesza i wyrzuca dalej, zmieniając przy tym tor jej lotu.
6. Wyprawy załogowe:

Apollo VIII nie lądował na Księżycu, tylko go okrążył. Apollo XIII zrobił tak samo z uwagi na awarię. 
Pierwszy człowiek na Księżycu – Neil Armstrong. Za każdym razem z załogi wychodziły dwie osoby, 1 zostawała. 

Supernowa typ Ia powstaje wyniku wybuchu białego karła i nie zawiera wodoru. Kazda siła i jakość wybuchu supernowej typu Ia jest do siebie podobny i zblizony. Jest to ostatnie stadium ewolucji gwiazd. Biały karł swoją stabilność zawdzięcza ciśnieniu zdegenerowanych elektronów. Wynika to wszystko zasady Pauliego, o której możemy się dowiedzieć na chemii. 

Supernowa typ Ia znajdziemy we wszystkich galaktykach. Nie mają zadnego związku z obszarami, które formułują gwiazdy. 

Wybuch Supernowy typ Ia możemy porównać do zwykłej świeczki. Jest to tak jakby obiekty o podobnej klasie jasności. Ich parametry możemy wykorzystywac do pomiarów odległości. Wybuch Supernowej typ Ia doprowadza do wydobycia duzej ilości energii [duzo większej niz inne supernowe]. 

Eksplozja Supernowa typ Ia może się zdarzyć raz na sto lat w galaktyce. Ostatni takie wydarzenie miało miejsce na Drodze Mlecznej wieku XVI. Działo się to na gwiazdozbiorze Kasjopei. Zostało to opisane i zobserwowane przez znanego Tycho Brahe. 

Nie mozna jednoznacznie stwierdzić jak dochodzi do wybuchu. Kluczem tutaj jest istnienie białego karła.  Biały karł przy odpowiedniej masie traci stabilność i dochodzi do eksplozji. 

1. Definicja widma.
Widmo jest to postać jaką przyjmuje światło rozproszone przez pryzmat lub np. spektrograf.

2. Promieniowanie emitowane przez Słońce.
Wszystkie obiekty we Wszechświecie emitują pewne rodzaje promieniowania elektromagnetycznego. 

Promieniowanie Słońca: utrafiolet, widzialne i podczerwień. 
Światło jest falą i kazda fala ma swoją długość [podane na dole]. 
Światło widzialne - rodzaj promieniowania przypadającego maksimum emisji Słońca. Jest to, co rejestrują nasze oczy. Po przepuszczeniu przez pryzmat, rozszczepia się na wszystkie kolory tęczy. Właśnie te kolory możemy zaobserwować w widmie światła. Np. Czy Śłońce świeci na zielono? - m.in. właśnie świało w takim kolorze emituje. 
Ultrafiolet jest to najkrótsza fala w promieniowaniu. Odpowiada np. za opalanie i starzenie się skóry. 
Podczerwień odpowiada za ciepło. 
 

Rodzaje promieniowania: gamma [najkrótsze ze wszystkich fal promieniowania i ma największą częstotliwość], rentregenowskie, radar, radiowe [najdłuzsze fale długie i mają najmniejszą częstotliwość] i mikrofale.   

3. Główne typy widmowe gwiazd.
Typy widmowe gwiazd - dostarczają nam wiele informacji na temat gwiazdy, np. mówi o jej temperaturze i składzie chemicznym. Typ widmowy jest ściśle powiązany z temperaturą. 

Typ widmowy najgorętszy: O; najchłodniejszy: M. 
Temperatura determinują takze barwę gwiazdy. Czyli maksimum emisji najgorętszych będzie wypadało w nadfiolercie, dlatego widzimy je jako bardziej niebieskie. Najchłodniejszych będzie to podczerwień, czyli barwa czerwona. 

Aby rozróznić gwiazdy o róznej temperaturze w ramach tego samego typu widmowego, wyrózniono 10 podtypów, oznaczanych cyframi od 0 do 9, np. O3, G9. Im mniejsza liczba, tym wyzsza temperatura [w ramach tego samego typu widmowego], np. która gwiazda będzie gorętsza
a) B6 czy B2 => B2
b) G3 czy G9 => G3
c) F5 czy O1 => O1
d) M1 czy G9 => G9
Słońce ma typ G2. 
Czerwony karzał i czerwony nadolbrzym to typ widmowy: M. 

4. Klasy jasności.

Klasa jasności podaje się razem z typem widmowym, np. G2V [Słońce] - żółty karzeł; O7III - błękitny olbrzym.

Podaj przykład typu widmowego dla czerwonego olbrzyma: M4III.

Faza zycia gwiazdy o jakimś typie widmowym to podajemy: kolor + wielkość.
 

 

5. Ćwiczenie z klasyfikacji gwiazd. 

Zadanie:
K0III - pomarańczowy olbrzym
F9IV - żółto-biały podolbrzym
A5III - biały olbrzym
B5Ia - niebiesko-biały hiperolbrzym
G8III - zółty olbrzym

1. eta UMa
2. dzeta UMa
3. epsilon UMa
4. delta UMa
5. gamma UMa
6. alfa UMa
7. beta UMa
8. alfa CVn
9. beta CVn
10. delta Leo
11. gamma Leo
12. eta Leo
13. alfa Leo
14. dzeta Leo
15. mi Leo
16. epsilon Leo
17. delta Cnc
18. gamma Cnc
19. Polluks
20. Kastor

Nauka sporządzania map nieba.

Korzystanie z tabel gwiazdowych przy sporządzaniu map nieba.

Gwiazdozbiór Kasjopeja

1. Beta Cas
2. Alfa Cas
3. Gamma Cas
4. Delta Cas
5. Epsilon Cas

Gwiazdozbiór Cefeusz

6 - Delta Cep
7 - Jota Cep
8 - Gamma Cep
9 - Beta Cep
10 - Alfa Cep [Alderamin]
11 - Eta Cep

Gwiazdozbiór Smoka

12 - Gamma Dra
13 - Beta Dra


Gwiazdozbiór Mała Niedźwiedzica

14 - Gamma UMi
15 - Beta UMi